عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدیدانواع جنگ بر حسب کنوانسیونهای 1949 ژنو و دو پروتکل متمم (1977)
با مطالعه عمیق 4 کنوانسیون ژنو دو پروتکل متمم می توان 4 نوع جنگ را شناسایی کرد:
1- برخورد های مسلحانه بین المللی
2- جنگهای آزادی بخش ملی
3- برخوردهای مسلحانه غیر بین المللی بر طبق تعریف ماده 3 مشترک در کنوانسیونهای 1949 ژنو
4- برخوردهای مسلحانه غیر بین المللی بر حسب تعریف پروتکل
مشکل مهم از آنجا نشأت می گیرد که هیچ قدرت فائقه تصمیم گیرنده مستقلی برای تشخیص انواع برخوردهای مسلحانه وجود ندارد. این امر باعث میشود که طرفهای درگیر در مورد اجرای حقوق جنگ به توافق نرسند. در این صورت، بسیاری از قواعد کنوانسیونها و پروتکلها بیاستفاده خواهد ماند. با این توضیح، به شناسایی جنگها طبق کنوانسیونهای 1949 و پروتکلهای 1977 میپردازیم.
1-2-2. برخوردهای مسلحانه بین المللی
محدوده چنین برخوردهایی را ماده 2 مشترک کنوانسیون ژنو مشخص می سازد، ماده 2 در قسمت 1 می گوید:
« کنوانسیونهای حاضر در تمام موارد جنگهای اعلام شده و یا سایر برخوردهای مسلحانه ای که ممکن است بین دو عضو یا تعداد بیشتری از متعاهدان به وقوع پیوندد، حتی اگر وضعیت جنگ توسط یکی از آنها شناخته نشده باشد، به اجرا درخواهد آمد.
بنابراین، هنگامی که نیروهای مسلح دو عضو متعاهد در جنگی برابر یکدیگر قرار دارند، کنوانسیونها و پروتکلها خودبخود به مرحله اجرا درمی آیند.
1-2-3. برخورد بین اعضای متعاهدی که یکدیگر را شناسایی نکرده اند
جنگ بین اسرائیل و دولتهای عربی نمونه بارز این نوع برخورد است. در این خصوص، مشکل عدم شناسایی اسرائیل توسط اعراب، مانعی بر سر راه اجرای کنوانسیونهای ژنو به وجود نیاورد. کنوانسیونهای ژنو نیز خود حاوی هیچ نشانی نیستند که بتوان از آن استنباط کرد که کنوانسیون در موارد عدم شناسایی دشمن قابل اجرا نباشد.
حال، مسئله دیگری را مورد بررسی قرار می دهیم، اجرای مواد کنوانسیون در مورد دولتهای دوپاره ای که یکدیگر را به رسیمت نمی شناسند، چگونه خواهد بود؟
جنگ کره (35- 1950) هنگامی به وقوع پیوست که هیچ کدام به کنوانسیون ژنو ملحق نشده بودند. با این وجود ، هر دو طرف در عین عدم التزام اجرای مواد کنوانسیون ژنو، بیانیه هایی مبنی بر رعایت آن به ا مضا رساندند .
کره جنوبی خود را متعهد به ماده 3 مشترک بین کنوانسیونهای ژنو معرفی کرد و برخورد را داخلی قلمداد نمود. کره شمالی اعلام کرد که با جدیت به اصول کنوانسیونهای ژنو بویژه در مورد اسیران جنگی( کنوانسیون 3) پایبند خواهد بود. فرماندهی سازمان ملل متحد نیز بیانیهای را مبنی بر رعایت کنوانسیونهای ژنو صادر کرد و مسئله به صورت عملی حل شد.
در جنگهای دهه 1960 در ویتنام، جمهوری دموکراتیک ویتنام و جمهوری ویتنام هر دو عضو کنوانسیون 1949 ژنو بودند. ویتنام شمالی معتقد بود که مسئله برخوردی داخلی در ویتنام جنوبی است و ویتنام شمالی معتقد بود که مسئله، برخوردی داخلی در ویتنام جنوبی است و ویتنام شمالی در آن شراکتی ندارد. حتی پس از حمله های متعدد هوایی نیروهای آمریکا به قلمرو آن ، اجرای مواد کنوانسیونهای ژنو را در روابط خود با ویتنام جنوبی لازم نمی دانست و خود را درگیر در مخاصمه قلمداد نمی کرد. از سوی دیگر، آمریکا و ویتنام جنوبی مدعی وجود جنگ بین خود ویتنام شمالی بودند و آن را در حکم جنگهای بینالمللی می دانستند. در نتیجه، مسئله قابلیت اجرای کنوانسیونهای ژنو پاسخی قطعی نیافت.
1-2-4. برخورد میان قدرتهایی که جزو متعاهدان نیستند
ماده 2 (3) مشترک بین کنوانسیونهای ژنو بیان می دارد که متعاهدان در خصوص رابطه خود با قدرتهایی که عضو کنوانسیون نیستند، تابع مواد کنوانسیون هستند، ولی به شرط آنکه دولت غیرعضو اجرای مواد کنوانسیون را بپذیرد.
مورد مشابهی نیز در ماده 96 (2) پروتکل 1 (1977) به چشم می خورد. بر طبق مواد پروتکل، کنوانسیونهای ژنو پروتکل 1 به طور خودکار، به محض اینکه دولت غیرعضو بیانیه ای مبنی بر رعایت آن صادر کند، قابل اجرا خواهد بود.
1-2-5. معنای برخورد مسلحانه بر طبق ماده 2 مشترک در کنوانسیونهای ژنو
قبل از پذیرش کنوانسیونهای 1949 ژنو، حقوق جنگ تنها در صورتی که جنگ بین دو کشور حادث می شد، حکمفرما بود. ماده 2 کنوانسیونهای ژنو بر این امر خط بطلان کشیده و اعلام داشت که کنوانسیون بر اوضاعی که حالت جنگ انکار می شود نیز شمولیت دارد. همچنین ماده 2 (2) از این هم فراتر رفته و اعلام داشت که کنوانسیون شامل اشغال جزئی یا کلی قلمرو متعاهدان نیز می شود، حتی اگر اشغال بدون مقاومت مسلحانه صورت گرفته باشد.
الف) کنوانسیونهای ژنو و جنگهای آزادی بخش ملی قبل از پذیرش پروتکل 1:
از نظر کنوانسیون 1949ژنو، جنگهایی که امروزه تحت عنوان جنگهای آزادی بخش ملی موردبحث قرار می گیرد، دارای ماهیت غیر بین المللی بودند. بعلاوه، از دید اینت کنوانسیون قلمرو کشورهای مستعمره به منزله قسمتی از قلمرو کشور مادر تلقی می شد.
با پذیرش قطعنامه 1514 در دسامبر 1960، از سوی مجمع عمومی سازمان ملل، تحت عنوان اعطای استقلال به کشورهای مستمره، مسئله جنگهای آزادی بخش ملی صورت دیگری به خود گرفت. ولی مسئله چگونگی اجرای حقوق جنگ در صورت تخاصم بین مردم مستعمرات و کشورهای استعمارگر مورد توجه قرار نگرفت.
در 1967 سازمان ملل قطعنامه ای را مورد پذیرش قرار داد که درآن رفتار با اسیران جنگهای آزادی بخش بر طبق اصول کنوانسیون سوم ژنو مورد موافقت قرار گرفت. در سالهای بعد قطعنامه های دیگری با محتوای مشابه مورد پذیرش قرار گرفت که به « اصول اساسی وضعیت حقوقی رزمندگان علیه تسلط استعمارگران و بیگانگان و رژیمهای نژاد پرست» مرسوم است. قطعنامه مزبور، در ماده 3 خود میگوید که برخوردهای مسلحانهای که علیه تسلط بیگانگان و استعمارگران و رژیمهای نژاد-پرست صورت می گيرد، باید در حکم برخوردهای مسلحانه بین المللی ملحوظ در کنوانسیونهای 1949 ژنو قملداد شود و وضعیت حقوقی رزمندگان این گونه برخوردهای مسلحانه همسان با حقوقی که کنوانسیونهای مزبور در مورد رزمندگان ذکر کرده اند ، باشد.
یک سال پس از این قطعنامه، اولین نشست کنفرانس دیپلماتیک حقوق بشردوستانه در ژنو برگزار شد. در این کنفرانس، ماده 1(4)پروتکل 1 مورد تصویب قرار گرفت که در آن مقرر شده بود جنگهای آزادی بخش ملی نیز همپا و هم سطح برخوردهای بین المللی قرار گیرد.
در مجموع می توان گفت که «اصل» برخورداری از خودمختاری یا سوابقی که در قطعنامه سازمان ملل متحد از دهه 1960 به بعد از یک سو و رویه دولتها از سوی دیگر داشت، با تدوین ماده(4) پروتکل، حالت «حق» به خود گرفت. بیانیه اصول روابط دوستانه در 1970 نیز حق خودمختاری را مورد تاکید قرار داده است.
تا جایی که به بحث حاضر مربوط است، بیانیه متذکر این اصل می شود که قلمرو مستعمرات یا کشورهایی که توسط مردمش اداره نمی شود، وضعیتی مجزا و مستقل از قلمرو اداره کننده آن دارد. حال، به این سوال باز میگردیم که آیا مردمی که حق خودمختاری آنها شناخته شده است، می توانند در چارچوب کنوانسیونهای 1949 ، طرف نبرد مسلحانه بین المللی قرار گیرند؟
موضوع را می توان به دو صورت بررسی کرد و گفت حتی اگر اصل خودمختاری، اصلی شناخته شده هم باشد، کنوانسیونهای ژنو خودبخود قابل اجرا نبوده، تنها در صورتی قابل اعمال هستند که بر طبق ماده 2 (1) طرفین جزو متعاهدین باشند و یا عضو یا اعضایی، که جزو متعاهدان نیستند، پذیرش خود را در مورد اجرای حقوق بین الملل جنگ ا علام کنند.
از سوی دیگر، گفته می شود که عاملان جنبشهای آزادی بخش ملی را می توان با توجه به معنی ماده 2 (3) « قدرت» محسوب کرد. ولی از آنجا که به زعم کنوانسیونهای ژنو، جنگهای استعماری ماهیتی غیر بین المللی داشتند، چنین استنباطی، بویژه با توجه به ماده 3 مشترک، قطعی به نظر نمی رسد. به هر حال، موضوع به چگونگی تسیر ماده 2(3) بستگی دارد؛ ولی به نظر می رسد که اگر کنوانسیونهای 1949 می توانست جنگهای آزادی بخش ملی را در حکم جنگهای بین المللی قلمداد کند، نیازي به پذیرش ماده 1 (4) در پروتکل نبود.
1-2-7. جنگهای آزادی بخش ملی تحت ماده 1 (4) پروتکل
ماده 1 (4) می گوید:
اوضاع و احوالی که در بندهای قبل گفته شد، شامل نبرد نیروهای مردمی که علیه تسلط استعمارگران، نیروهای اشغالگر و بیگانه و بر ضد رژیمهای نژادپرست برای کسب خودمختاری که مورد تایید سازمان ملل و بیانیه روابط دوستانه بین دولتها قرار گرفته، نمی شود.
ماده 96 (3) همان پروتکل می گوید:
مسئول و معرف اشخاص درگیر نبرد مسلحانه علیه یکی از اعضای متعاهد، از نوعی که ماده 1 (4) به آن اشاره کرده، ممکن است با اعلام یک جانبه به نگهدارنده اسناد، اجرای کنوانسیونهای ژنو و این پروتکل را متقبل شود.»
چنین اعلامی به محض وصول توسط مقام نگهدارنده اسناد، منجر به تاثیرات زیر خواهد شد:
1- کنوانسیونهای ژنو و پروتکل حاضر برای اعلام کننده « به عنوان یکی از طرفین درگیر» دارای قوت قانونی می شود.
2- اولیای امور ( جنبشهای آزادی بخش) پذیرای همان حقوق و وظایف و التزاماتی می شوند که برای اعضای متعاهد دیگر وجود دارد.
3- کنوانسیونها و این پروتکل به طور متساوی برای طرفین درگیر قوت قانونی دارد.
